2. sınıf bahar yarıyılı

1. ders:

Geçiş törenlerinin önemi, sosyal işlevleri. Bu uygulamaların temelinde inançlar nelerdir?

Ölüm öncesi, ölüm sırası ve ölüm sonrasında yapılan işlemler, kaçınmalar ve inanışların örnek verilip gerekli izahlarının yapılması. Ağıt geleneğinin temel özellikleri.

Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, 2. baskı, İstanbul, s. 199-203.

Sedat Veyis Örnek, Türk Halkbilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s. 207-240.

Erman Artun, Türk Halkbilimi, Kitabevi Yay., İstanbul, 2005, s. 170-180.

 

2. ders:

Bayramlar, çeşitleri, törensel yapıları ve bunlarla ilgili inanışlar. Bayramlarla ilgili inanışların antropolojik açıklamalarının yapılması.

Boratav, Türk Folkloru, s. 204-231.

Artun, Türk Halkbilimi, s. 201-238.

Sibel Özbudun, Ayinden Törene, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1997, s. 11-52.

 

3. ders:

Oyunlar, çeşitleri, sosyal işlevleri.

Boratav, Türk Folkloru, s. 232-248.

Özdemir Nutku, Oyun, Çocuk, Tiyatro, Özgür Yayınları, İstanbul, 1998, s. 13-58.

Artun, Türk Halkbilimi, s.273-290.

 

4. ders:

Türk mutfak kültürünün temel özellikleri.

Mahmut Tezcan, Türk Yemek Antropolojisi Yazıları, Kültür Bakanlığı Yayınları,

Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,

Yemek Kitabı, Tarih-Halkbilimi-Edebiyat, haz. Sabri Koz, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2004.

Ayşe Baysal, Beslenme Kültürümüz, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara,

Artun, Türk Halkbilimi, s. 291-306.

 

5. ders:

Halk resmi. Halk hikâyelerinde, cami ve konak duvarlarında nasıl yer alır? Büyü amacıyla kullanılan halk resimlerinin örnekleri ve özellikleri.

Malik Aksel, Anadolu Halk Resimleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1960, XVIII+190 s.

Gül Derman, Resimli Taş Baskısı Halk Hikâyeleri, AKM Yay., Ankara, 1988, XII+228+160 s.

 

6. ders: (2007-2008 öğretim yılında ayrıntılı olarak üzerinde durulmadı.)

Halk mimarisi olarak sivil mimariden bahsedilebilir mi? Orta Asya çadırlarının yerleşimi ve yapısı ile Anadolu’daki evlerin benzerlikleri nelerdir? Anadolu evlerinin (Erzurum, Kars, Bingöl, Sivas) karakteristik özellikleri.

Halit Çal, Tokat Evleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998, 58 s.

N. Burhan Bilget, Sivas Evleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993, 70 s.

Rüstem Bozer, Kula’da Türk Mimarisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990, 88 s.

Haşim Karpuz, Türk İslâm Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1984, 184 s.

Yüksel Sayan, Şahabettin Öztürk, Bitlis Evleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, XI+174 s.

Önder Küçükerman, Türk Evi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005.

 

7. ders:

Türkiye’deki halk kültürünün tarihî, coğrafî ve etnik katmanları, örnekleri.

 

A. Orta Asya’dan taşınan kültür.

            1. Tabiat kültleri (su, ağaç, kaya, toprak vs.)

            2. Şaman büyü mantığı, üfürükçülük.

            3. Animizm, totemizm izleri. Kurt dişi, muska taşımak vs.

            4. Çadır, göçebelik, hayvansal besinler, halı motifleri vs.

B. Anadolu’ya gelinince karşılaşılan kültür.

            1. Hitit, Frigya, Urartu vs. kültürü. Demir işleme, ana tanrıça kültü vs.

2. Rum, Ermeni, Yahudi kültürü. Rumca sebze ve meyve adları. Ermeni taş işçiliği. Gelenekleri benzerliği vs.

C. İslâm medeniyeti dairesine girmekle edinilen kültür. Arap, Fars ve Hint kültürü. Tasavvufta ve dervişlikte, Hint düşüncesi ve Hint fakirlerinin dervişlere etkisi. Acem mübalağası (Karagöz ve Orta Oyunu’nda). Ne Şam’ın şekeri ne Arabın yüzü. Yöneten, yönetilen ilişkisinin bu halklara bakışı değiştirmesi.

Ç. Anadolu’daki etnik kültür.

            Çerkez tavuğu, Kürt böreği, Tatar böreği vs.

D. Balkanlardan göç yoluyla taşınan kültür.

            Göçmenlerin getirdiği ayçiçeğinin tarımı. Şekerpancarı ve ayçiçeğinden tekerlek ve araba yapmak. Çocuk oyuncağı ve oyunu.

E. Batı’dan edinilen kültür.

 

Bozkurt Güvenç, Türk Kimliği, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1994?

Hilmi Ziya Ülken, “Anadolu Örf ve Âdetlerinde Eski Kültürlerin İzleri”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Ankara, 1969, s. 1-28.

 

 

 

 

“Âyin, köken ve anlam bakımından doğaüstü olarak algılanan güçleri toplumsal yarar (toplumsal birikimin varlığını koruması ve sürdürmesi için gerekli koşulların oluşması ve istikrara kavuşması) çerçevesinde etkilemeye yönelik kalıplaşmış, tekrarlanan davranışlar bütünüdür” (Sibel Özbudun, Ayinden Törene, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1997, s. 14)

 

“Tören ise tarihsel gelişim süreci içinde ayinin temel biçim ve motiflerini devralmakla birlikte farklı ve özel bir işlevi, kurumsallaşma sürecindeki ve/veya kurumsallaşmış iktidarı pekiştirme işlevini üstlenmiştir.” (Özbudun, s. 14)

 

“Âyin, kolektifi, tören ise toplumsal, siyasî bir grubun iradesini yansıtmaktadır.” (Özbudun, s. 14)

 

(Özbudun, s. 19)

 

 

A.    Özel mevsimlik bayramlar

1.      Çoban bayramları zinciri

a)      Koçkatımı

b)      Saya (davar yüzü)

c)       Döl

2.      Ekinci, meyveci, bağcı bayramları

3.       Göç bayramları (Yörükler)

B.     Genel mevsimlik bayramlar

1.      Bahar bayramları

a)      Nevruz

b)      Çiğdem

c)      Betnem (gavur küfrü ya da kızıl yumurta)

ç)   Hıdrellez

2. Yaz gündönümü

3. Kış yarısı, yılbaşı

 

Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Folkloru, 2003, İstanbul, s. 267-268.

 

 

3. ders:

 

Johan Huizinga’ya göre, oyun, kültürden önce gelir

Homo ludens, homo sapiens, homo faber (emekçi) sırasıyla insanlaşılır.

 

 

Oyunla alışılmışın dışına çıkılır.

Ritüellerin simgelerinin kutsallığını yitirmesiyle de oyun oluşur.

Hıdrellez’deki (ritüel) fal inancı, diğer fal çeşitlerinde oyun haline gelir.

Çocuklar, oyunla hayatı inceler.

(Özetler: Özdemir Nutku, Oyun Çocuk Tiyatro, s. 19.)

Suits’in tanımı önemli.

 

Bernard Suits’e göre oyunun amacı ve buna ulaşmak için araçları ve kuralları vardır.  

Amaç, katılım, kazanma ve öne geçmeyi içerir.

 

Özgürlük: Günlük yaşamdan uzak kendi mantığı vardır. Bir dinlenmedir. Görevden uzaktır.

Ciddiyet: Oyundaki olay, şaka ciddidir. Amacı gerçekleştirmek ciddidir.

Gerilim: Sonuca, başarıya ulaşma itkisindeki çaba ve uğraştır.

Düzen: Gündelik hayattan uzak, belirli zaman ve mekânda oynanan, kendi gerçekliğini kuran etkinliktir. Hile, kaza, düzeni bozar, cezalandırılır.

Paylaşma: Paylaşma keyif verir. Kollektif bilinç ve oyunun gerçekliği tekli oyunlarda da paylaşılır. Takım ruhunu ve üretme hazzını sağlar.

Haz Duyma:

 

Paidia ilkesi: Çocukça anlamındadır. Denetimsiz, sınırsız coşkulu, pratik.

Ludus ilkesi: Oyun, yarışma anlamında. Denetimli, kurallara bağlı, beceri gerektirir.

 

Özdemir Nutku, Oyun Çocuk Tiyatro, s. 44.

 

 

 

 

1. Mahmut Tezcan, Türk Yemek Antropolojisi Yazıları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, 148 s.

2. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,

3. Yemek Kitabı, Tarih-Halkbilimi-Edebiyat, haz. Sabri Koz, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2004.

4. Ayşe Baysal, Beslenme Kültürümüz, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara,

 

 

Yemek yapımında kullanılan araç, gereçlerin niteliği, sayısı, türü, düzenlenişi, pişirilen maddenin kendisi, pişiriliş biçimi, doğadan olduğu gibi eldi edilip yenip yenmediği o ülkenin uygarlık düzeyini ve yaşam zevkini belirler. Tarım bitkilerinden yararlanmayan, etle, av hayvanlarıyla beslenen toplumların ilkel olduğu kabul edilir.

 

Peynir ülkesi. Biftek yanında patates. Esas yemekten önce ordövr alırlar: Mayonezli balık, salata, enginar, salam Rus salatası. Soğan çorbası. Sarımsak. Ekmek çeşitleri zengin.Kurbağa bacağı, salyangoz, kaplumbağa tüketirler. Bütün sosların mucidi Fransızlardır.

 

Pirinç yiyenler. Soya, balık. Az olduğundan süt ilaç gibidir. Ekmek yerine pirinç, çavdar unundan yemek yenir. Pirinçten rakı, şarap yaparlar. Yemekler çok sıcak yenir, bu yüzden bir tür kanser yaygın. Pekin ördeği, soya fasulyesi. Yeşil çay. Mantar. Süsleme yapılır. Yemekler kızgın biçimde birbirleriyle karıştırılır.

 

Hamur işi yiyenler. Spagetti, pizza, lazanya, ravyeli hamur ve et karışımıdır. Salataları zengin. İtalyan salatası: Salam, sosis, yumurta, peynir, zeytin, balık. Yemeklerde şarap. Pasta, balık ve deniz ürünleri. Kahvaltıda acı kahve ve çörek. Şişmanlık yaygın.

 

Balık ülkesi. Zeytinyağlılar çok. İncir, üzüm, portakal, zeytin. Meze kültürü yaygın. Etli kuru fasulye. Fırında makarna. Bizim tatlılarımıza, etli yemeklerimize, kebaplarımıza, zeytinyağlıllarımıza onlar da sahip çıkıyor. Musakka, güveç, her türlü çorba yaygın. Yemekten sonra Türk kahvesi. Salatalarında radika ve selino otları var. Yeşil soğan, börek, dolma akşam yemeklerinde sıkça yenir. Yemekler baharatlı.

 

Rus salatası. Patates, lahana. Borch çorbası lahanadan oluşur. Salatalarda havuç, turp. Çavdar ekmeği çok tüketilir. Tuzlu ve füme balık. Elma, nar tüketimi yaygın. Turşular çeşitli.

 

Baharat ülkesi. Aryanların getirdiği süt ve ürünlerini çok benimsediler. Yemekleri bulamaç gibidir. Çorba ve pilav Müslüman etkisiyle yaygın. Et ve pirinç karıştırılarak yenir. Badem ezmesi, lokum, fındık ezmesi, gülsuyu katılmış sütlü tatlılar, un ve irmik helvaları yaygn. Yiyecekleri hardal yağı ve Hindistan cevizi yağıyla kızartarak yerler.

 

Ren geyiği eti, millî yemek. Göl balığı, süt, yoğurt, peynir, yumurta, kahve çok tüketilir. Fin kahvesi Türk kahvesi gibi pişirilir. Her öğünde süt, haşlanmış patates, karnabahar, kaşar tüketirler. Yemekleri haşlayarak yerler.

 

Amerika, hamburger diyarı. Sebzeleri haşlayarak etin yanında yağsız yerler. Et, ızgara yapılır. Biftekle birlikte patates kızartması. Donat denen tatlıları var. Kendilerine özgü yemekleri pek yok. Balık, patates kızartması, pizza ve etnik grupların lokantalarında yemeyi severler. Sulu yemekleri yok. Salata çok tüketilir.

 

Patates yiyenler. Patatesin püresi, kızartılmışı, köftesi, salatası, haşlanmışı çok tüketilir. Alman pastası, kekleri, börekleri tanınmıştır. Hamur işlerini severler. Kırmızı lahanayı tatlandırıp garnitür olarak yerler. İtalyan salataları popüler. Ekmek arası iri sosis. Haşlanmış sebze. Kendilerine özgü yemekleri yok, İtalyan ve Polonya yemeklerinden etkilenmişlerdir.

 

Yalın, çeşitten yoksun, tatsız tutsuz. Kavurma, kurutma, lakerda, çiroz yapma, dumanlama, reçel, turşu gibi saklama teknikleri gelişmiş. Haşlanmış pirinç, yeşil çay, balık, midye, deniz böcekleri, sebze, kök ve meyve turşuları, deniz yosunları. Pirincin yerini makarna şehriyesi, balığın yerini tavuk, yumurta, fasulye, mantar alabilir. Sütlü ürünlerin Japonlara dokunduğuna inanırlar. Yeşil çay, şekersiz çok tüketilir. Şoyu sosu, pirinç, çay bol ve ücretsiz sunulur. Ayran, sade, renkli, şekerli, meyveli olarak yaygındır.

 

Avrupa’da yumuşak yiyecekler, Tropikal Afrika’da sert, çiğnenmesi gerekenler tercih edilir. Eskimolar çiğ et yerler. Tavuk göğsü tatlısı Türk Balkanı buluşudur. Afrika’nın ormanlık alanlarında kök ve yumrulu sebze tarımı yapılır. Batıdan doğuya gidildiğinde acılı, baharatlı ve soslu yemekler ağırlıklıdır. Batıda sade yemekler tüketilir. Tarihsel gelişim, yerleşme, kültürel yapı, teknolojik düzey beslenme farklılıklarını oluşturur.

 

 

Asyalı zengin malzeme, Mezopotamyalı baharatlı, çiğ etli yemekler, tatlılar, Anadolu ekolojisinin otları, Doğu Karadeniz kıyılarının hayvansal ürün elde etme yöntemleri ile çok zengin bir Türk yemek kültürü oluşmuştur. Malzemede koyun eti ve soğan, pişirilmeyle ilgili odun kömürü ateşi ve bakır tencere Türk mutfağının dört önemli özelliğidir.

Yemek zenginliğine örnek: Karadeniz bölgesinde mısır karışımlı yirmi çeşit yemek var. Hamsinin tavasından köftesine kadar yemek çeşidi fazladır. Kayseri’de yirmi türlü pastırma yapılır.

Patlıcanlı yemekler, salata ve kebap çeşitleri zengindir. Anadolu yemekleri, bitki, et ve hamura dayalıdır.

 

(Buraya kadar yapılan özetleme için bkz.: Mahmut Tezcan, Türk Yemek Antropolojisi Yazıları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s. 7-14.)

(Türk mutfağının genel özellikleri için şu kaynaktan da ekleme yapılacak: Mine Arlı, “Türk Mutfağına Genel Bir Bakış”, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982, s. 31-32)

 

 

 

 

 

 

(Özetleme için bkz.: Mahmut Tezcan, Türk Yemek Antropolojisi Yazıları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s. 15-19.)

 

 

1. Çorbalar

a)      Unlu çorbalar

b)      Taneli çorbalar

c)      Süzme ya da ezme çorbalar

2. Et Yemekleri

a)      Büyük baş ve küçükbaş hayvan etlerinden yapılanlar

b)      Kümes hayvanları etlerinden yapılanlar

c)      Balık ve diğer deniz ürünlerinden yapılanlar

ç) Av etlerinden yapılanlar

3. Etli Sebze Yemekleri

4. Diğer Sebze Yemekleri

5. Etli Kurubaklagil Yemekleri

6. Zeytinyağlı Yemekler

a)      Bastı zeytinyağlılar

b)      Tepside pişirilen zeytinyağlılar

c)      Zeytinyağlı dolmalar

ç)   Pilakiler

d) Diğer zeytinyağlılar

7. Yumurta Yemekleri

8. Pilavlar

9. Makarna ve Mantılar

10. Börekler

a)      Yağlı hamur börekleri

b)      Yufka börekleri

c)      Serpme hamur börekleri

11. Ekmek, Çörek ve Pideler

12. Salata ve Turşular

13. Tatlılar

a)      Hamur tatlıları

b)      Helvalar

c)      Sütlü tatlılar

ç) Diğer tatlılar

14. Hoşaflar

 

(Mine Arlı, “Türk Mutfağına Genel Bir Bakış”, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982, s. 20-31.)

 

 

(Malik Aksel, Anadolu Halk Resimleri, s. 1-178.

 

 

(Gül Derman, Resimli Taş Baskısı Halk Hikâyeleri, AKM Yay., Ankara, 1988, s. 60-70.)

 

 

 

A. Orta Asya’dan taşınan kültür.

            1. Tabiat kültleri (su, ağaç, kaya, toprak vs.)

            2. Şaman büyü mantığı, üfürükçülük.

            3. Animizm, totemizm izleri. Kurt dişi, muska taşımak vs.

            4. Çadır, göçebelik, hayvansal besinler, halı motifleri vs.

B. Anadolu’ya gelinince karşılaşılan kültür.

            1. Hitit, Frigya, Urartu vs. kültürü. Demir işleme, ana tanrıça kültü vs.

2. Rum, Ermeni, Yahudi kültürü. Rumca sebze ve meyve adları. Ermeni taş işçiliği. Gelenekleri benzerliği vs.

C. İslâm medeniyeti dairesine girmekle edinilen kültür. Arap, Fars ve Hint kültürü. Tasavvufta ve dervişlikte, Hint düşüncesi ve Hint fakirlerinin dervişlere etkisi. Acem mübalağası (Karagöz ve Orta Oyunu’nda). Ne Şam’ın şekeri ne Arabın yüzü. Yöneten, yönetilen ilişkisinin bu halklara bakışı değiştirmesi.

Ç. Anadolu’daki etnik kültür.

            Çerkez tavuğu, Kürt böreği, Tatar böreği vs.

D. Balkanlardan göç yoluyla taşınan kültür.

            Göçmenlerin getirdiği ayçiçeğinin tarımı. Şekerpancarı ve ayçiçeğinden tekerlek ve araba yapmak. Çocuk oyuncağı ve oyunu.

E. Batı’dan edinilen kültür.